Пятница, 29 мартаРеспублика Саха (Якутия), Намский улус >
Shadow

Дмитрий Тимофеевич Аргунов

«Ленин» аатынан уонна икки «Үлэ Кыһыл Знамя» уордьаннар кавалера, Норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Нам улууһун Ытык киһитэ, Хомустаах Бастакы нэhилтэгин Ытык киhитэ, үлэ, тыыл бэтэрээнэ Дмитрий Тимофеевич Аргунов бу дьыл от ыйын 24 күнүгэр күн сириттэн күрэммитэ биир сыла.

Дмитрий ТимофеевичТаастаах нэһилиэгэр 1935 сыллаахха холкуостаах кэргэнигэр төрөөбүтэ. Аҕата Тимофей Кузьмич тимир ууһа, ийэтэ Матырыас Салбаҥтан төрүттээх. Миитэрэйи эбэтэ иитэн улаатыннарар. Ол кэннэ Миитэрэйи эдьиийэ Александра Кузьминична, күтүөтэ Петр Яковлевич Тихоновтар бэйэлэрин оҕолорун курдук көрөн-харайан улаатыннараллар. Сүөһү көрүүтүгэр үлэлиир эдьиийигэр көмө киһитэ буолан, хотоҥҥо тахсан тымтык тутан, саах күрдьэн, хотуул оту харбаан, хотон үлэтин кыра сааһыттан билэн, үлэҕэ үөрэнэн улаатар. Ситэ 15-һин туолбакка сылдьан, түөрт кылаас кэнниттэн оскуолаҕа үөрэнэрин тохтотон, холкуоска киирэн, хотон ис-тас үлэтигэр үлэлээбит. 1953-1954 сс. кыһын күтүөтүн кытта Хорболооххо ыанньыкка ат оҕуһунан от тиэйэн кыстаабыт.
Ити дьыл, сааһыары кулун тутарга, эдьиийэ Намҥа ветеринарнай санитар үөрэҕэр киллэрэр. Үөрэҕин бүтэрэн икки сыл ветсанитарынан үлэлиир.

1956 сыллаахха вет. санитар үлэтин сөбүлээбэккэ уурайан, «Туора Тииккэ» ыанньык сүөһүлэргэ от тиэйиитигэр барар. Ол сылдьан: «Хотон үлэтигэр, сүөһүнү көрүүгэ дьахтар аймах эрэ сылдьыахтаах буолбатах, эр киһи ынах ыыра, ньирэй көрөрө тоҕо сатаныа суохтааҕый?» – диэн санаан 18 саастааҕар, ол аата 1957 сыллаахха, бэйэтэ тылланан Бардыалаахха ньирэй көрөөччүнэн барар. Оччолорго 50-нуу ньирэйи көрөллөрө. Иккис-үһүс сылыгар биир да тарбыйаҕы өлөрбөккө, киниэхэ икки сыл субуруччу биирдии ньирэйи эбии төлөбүр быһыытынан биэрэллэр. Саҥа төрөөбүт ньирэйдэргэ уон хонук устата хайаан да бэйэтин ийэтин үүтүн иһэрдэрэ. Ол иһин хас биирдии ньирэй буккуллубатын диэн суруктаах, иһитэ эмиэ суруктаах буоларын ситиһэрэ. Тарбыйахтар уонча хоннохторуна от, сугун абаҕатын оргутан, ол уутун мэлдьи иһэрдэрэ. Оннук биир да ньирэйи сүтэрбэккэ кыһамньылаахтык үлэлиир.
1960 сыллаахха көрөн-истэн улаатыннарбыт тарбыйахтара туҥуй бургунас буолбутуттарын кэннэ, бэйэтэ ыанньыктаан үлэтин саҕалыыр. Дьэ, мантан ыла кини ыанньыксыт быһыытынан уһун, сындалҕаннаах, үрдүк ситиһиилэрдээх үлэтэ саҕаланар.

Ити дьыл бургунастарыттан бастаан 1800 кг, фуражнай ынахха таһаардахха 2500 кг, үүтү ылан элбэх үүтү ыыр кыахтааҕын көрдөрбүтэ. Бу ынахтарын 1967 сылга диэри илдьэ сылдьыбыта. Аҕыс сыл устата биир ынахтан 2200 – 2500 кг үүтү ыыр. Ол саҕана бу үрдүк көрдөрүү этэ.
Уонча сыллаах күүрээннээх үлэтин учуоттаан, 1966 сыллаахха «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьанынан наҕараадаланар.
1968 сыллаахха эмиэ саҥа бургунастары тутан, оройуоҥҥа бастакынан үс тыһыынчалаах кирбиини ылан, биир ынахтан 3000-3500 киилэ үүтү ыан, 1973 сыллаахха балаҕан ыйын 6 күнүгэр «Ленин» аатынан уордьанынан наҕараадаланар.

Дмитрий Тимофеесич ыанньыксыт үлэтин бары мындырдарын баһылаан, ынахтарын синньилэрин кытта элбэхтик үлэлээн, үчүгэйдик аһатан, 1979 сыллаахха биир ынахтан 3138 кг үүтү ыыр. Иккис эрэ төрөөһүннэригэр маннык үрдүк көрдөрүү чахчы сатабылынан, элбэх ыарахан үлэттэн таҕыстаҕа.
Үрдүк үүт иһин охсуһууну Дмитрий Аргунов бургунастары сүүмэрдээһинтэн саҕалыыр. Бургунастары тас көрүҥнэриттэн, үүттээх буолар чинчилэриттэн көрөн талан ылара. Төрөөбүттэрин кэннэ раздойга туруорара. Ону саҕалыырыгар бастакы күннэргэ күҥҥэ үстэ аһатар. Бастаан 3-4 күн устата кураанах аһылыгы, уотурбаны, битэмииннээх от мээккэтин биэрэр. Бэһис күнүттэн саҕалаан көөнньөрбөнү биэрэр. Ити кэмҥэ сорох күн эбии аһылыгын кураанахтыы, сороҕор көөнньөрбөнү сиэтэр. Раздой кэмигэр отун үстэ уурар. Раздойу ый кэриҥэ ыытар.

Үксүн от кэмчи буолан, эбии аһылыгы элбэхтик оҥорон аһатар, талах, дулҕа үлтүрүтүллүбүтүнэн көөнньөрбөнү 40-50 кг тиийэ биир ынахха сиэтэрэ. Ордук элбэх сыратын, бириэмэтин ынаҕы ыаһыҥҥа биэрэрэ. Бириэмэни харыстаабакка 20-25 ынаҕы ыырыгар икки чаастан итэҕэһэ суох бириэмэ барара.

Сүөһүттэн ылыллар бордууксуйаны үрдэтиигэ оройуон бастыҥнарыттан биирдэстэрэ, «Нам» совхоз ыанньыксыта, «Ленин» аатынан уонна «Үлэ Кыһыл Знамя» уордьаннар кавалера Дмитрий Аргунов ССКП райкомун чилиэнэ буолар. Уон биирис пятилетка бастакы сылларыгар өрөспүүбүлүкэ чулуу ыанньыксыттарын ахсааныгар киирэр. Ол ситиһиитин чиҥэтэн 1981 сылтан биирдии ынаҕыттан 3604 кг үүтү массыынанан ыаһыҥҥа оройуон чөмпүйүөн ыанньыксытын аатын ылар.

Саамай үрдүк көрдөрүүнү 1986 сыллаахха хас биирдии ынаҕыттан 5228 кг үүтү ыан, ити сыл иккис «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьанынан наҕараадаланар.
1966 сыллаахха Үөдэйгэ «Оскуола – производство – үрдүк үөрэх» диэн хамсааһыны өйөөн, Нам орто оскуолатын 10 «а» кылааһын 15 оҕото тутуспутунан производствоҕа бастакы үлэлии кэлбиттэрэ.

1968 сыллаахха республика үрдүнэн ыҥырыы таһааран, 1 Хомустаах орто оскуолатын бүтэрбит оҕолор ыҥырыыны ылынан, «Дуудаҥалаах», «Эрчим» ферматыгар Дмитрий Аргунов, Николай Шестаков наставниктаах Үөдэй иккис биригээдэтигэр ыанньыксытынан үлэлии кэлбиттэрэ. Икки-үс сыл үлэлээн баран үөрэххэ баралларыгар саҥа оскуоланы бүтэрбит оҕолор ыанньыксыттыы кэлэллэрэ. Онон Дмитрий Аргунов уонна Николай Шестаков ыанньыксыт идэтигэр үөрэппит, уһуйбут оҕолорун ахсаана сыллата хаҥыы, элбии турара.
Ол курдук оройуон үрдүнэн 24 уол үрүҥ илгэни дэлэтэн үлэлии-хамныы сылдьыбыттара. Кэскиллээх хамсааһыны өйөөн, фермаҕа тахсыылара элбээн, кэлин 36 уол ыанньыксыт буолбута.
Дмитрий Тимофеевич эдэр сааһын хотоҥҥо ыыппыт үлэтиттэн дьолун булбута. 1960 сыллаахха Намтан үлэлии кэлбит кыыһы Анисия Прокопьевна Андросованы сөбүлүү көрөн, ыал буолан, түөрт оҕоломмуттара. Бу дьоллоох дьон үлэлэрин таһынан иккиэн ырыаһыттарынан биллэллэрэ. Үөдэй биригээдэтин уус-уран самодеятельноһын куоталаһыытыгар, үлэҕэ дьону көҕүлүүргэ күүс-көмө буолаллара.
Бу курдук Дмитрий Тимофеевич олорбут олоҕо,оҥорбут үтүө дьыалата,хас биирдиибитигэр холобур буолар.